Rusya’nın Avrupa Konseyi’nden çıkarılması, Türkiye’yi “AİHM’ye en çok başvuran devlet” konumuna getirdi. Başvuruların birçoğu 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında alınan tedbirlerle ilgili. Ukrayna’yı işgal eden Rusya’nın Avrupa Konseyi’nden çıkarılması, Türkiye’nin AİHM’de (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi) en çok dava açan devlet olmasına neden oldu.
Avrupa Konseyi’nin bir organı olan AİHM’nin bugün açıklanan 2022 bilançosu, Türkiye’nin mahkemelerde en fazla dava görülen ülke olduğunu ortaya koydu. AİHM tarihinin ilk kadın lideri olan İrlandalı yargıç Siofra O’Leary’nin Strasbourg’da düzenlediği basın toplantısında açıkladığı verilere göre, Mahkeme’nin gündemindeki dava başvurularının sayısı, sonunda yaklaşık 70 bin oldu. 2021 yılı sonunda 74.650’ye yükselmiştir. Türkiye 1 Ağustos 2022 tarihinden itibaren bu başvurularda birinci sırada yer almaktadır.
türkiye uygulamaları
AİHM gündemindeki başvuruların 20 bin 110’u Türkiye kaynaklı hak ihlali şikayetlerinden oluşuyor ve AİHM’nin toplam iş yükünün yüzde 26,9’unu oluşturuyor. Türkiye yaklaşık 20 yıldır AİHM’de en fazla dava görülen ülke değil. Türkiye’ye yapılan başvurular, AİHM için hiç bu kadar değerli bir iş yükü oluşturmamıştı. 15 Temmuz darbe girişimi sonrası alınan tedbirler kapsamında kamuda tutuklama, yargılama ve ihraçlara ilişkin şikayetler, Türkiye aleyhine açılan dava başvurularının yarısını oluşturmaktadır. AİHM’nin 2023 yılında bu davalar hakkında içtihat niteliğinde bir karar vermesi bekleniyor.
Dava başvuru sayısında sırasıyla Rusya (16.750), Ukrayna (10.400), Romanya (4.800), İtalya (3.550), Yunanistan (2.800), Polonya (2.450) ve Azerbaycan yer aldı. (2 bin 150) izliyor. AİHM’nin iş yükünün yüzde 74’ünü Türkiye, Rusya, Ukrayna, Romanya ve İtalya aleyhine yapılan başvurular oluşturuyor. Şu anda herhangi bir şikayeti olmayan Lihtenştayn, Andorra’ya karşı 5 ve İrlanda’ya karşı 10 puanla en alt sırada yer alıyor.
AİHM kararları
2022’de AİHM, 47 üye devlete karşı toplam 1.163 karar verdi. Mahkeme, 2010’dan bu yana bir yılda bu kadar çok karar vermemişti. Geçen yıl açıklanan kararların 1.059’unda AİHS’nin (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi) en az bir maddesinin ihlal edildiği sonucuna varıldı. En fazla ihlal, “özgürlük ve güvenlik” hakkına ilişkin 5. unsur temelinde işlendi. Bu unsura ilişkin 407 ihlal kararı açıklandı. Sözleşme’nin “İşkence ve Kötü Muamele Yasağı”na Dair 3. maddesine göre “adil yargılanma” hakkına ilişkin 6. maddesine göre 403, “adil yargılanma” hakkına ilişkin 237 ihlale hükmedildi. “Mahkemeler önünde etkili başvuru hakkı”.
Rusya (384), Ukrayna (144), Romanya (81), Türkiye (80), Macaristan (35), Polonya (34) ve Moldova (34) geçen yıl AİHM’nin haklarında en çok dava açtığı ülkeler oldu.
Türkiye davalarında açıklanan kararlardan 73 davada AİHS’nin en az bir unsurunun ihlal edildiği, beş davada ihlal olmadığı, diğer iki davada ise başka yollarla inceleme yapıldığı sonucuna varıldı. Türkiye’ye ilişkin ihlal kararlarında AİHS’nin emniyet ve asayiş hakkına ilişkin 5. maddesinin 27 kez, Katma Protokol’ün mülkiyet hakkına ilişkin 1. maddesinin 20 kez, ilgili 6. maddesinin ihlal edildiği açıklandı. adil yargılama 19 kez ihlal edildi.
AİHM verilerine göre Türkiye davalarında 2022’de dostane analiz sayısı azaldı. 2020’de 167, 2021’de 43 olan dostane analiz sayısı 2022’de 10’a geriledi.
AİHM, geçen yıl 2021 yılına göre yüzde 61 artışla 3 bin 106 ihtiyati tedbir başvurusu kaydetti. Bunlardan 1 bin 94’üne olumlu yanıt verildi. Belçika’daki göçmenlik iddialarına ilişkin belgeler olumlu yanıt verilen ihtiyati tedbirlerin 748’ini oluşturuyor.
